شش کلاه تفکر ادوارد دی بونو را بهتر بشناسید …
All You Need To Know About Edward De Bono’s Six Thinking Hats
?And How Can It Help Your Decision making Process
کاربرد : طوفان فکری برای حل مشکلات و تولید ایده های جدید
مدل شش کلاه تفکر چگونه است و چگونه کار می کند؟
شش کلاه تفکر به عنوان چهارچوبی برای کارآمدتر کردن و ارزشمندتر کردن جلسات استفاده می شود.
این مدل توسط ادوارد دی بونو Edward De Bono ابداع شده است. از نظر دی بونو، روند تفکری که در جلسات اتفاق می افتد اغلب گیج کننده می شود.
در یک جلسه ، اطلاعات بیش از حد، احساسات بیش از حد، و اینکه افراد سعی دارند همه کارها را در همان جلسه یکجا انجام دهندو ببندند، کارآیی جلسات را کم می کند. نتیجه اینکه در آخر نیاز به جلسات متعدد و پشت سر هم برای رسیدن به نتیجه معقول و منطقی وجود دارد.
در عوض دی بونو پیشنهاد می کند که این افکار آشفته را با به کارگیری مدل 6 کلاه تفکر از هم جدا کنیم. 6 کلاهی که منظور دی بونو است استعاره ای است از کلاه گذاشتن روی سر ، که بیشتر منظور او فرآیند فکری خاصی است که تفکر را در یک مسیر و جهت مشخص متمرکز می کند.
در این مدل ، هر کلاه یک رنگ دارد و این رنگ ، حساسیت فکر کردن در مسیر خاصی را بالا می برد.
به عبارتی با پوشیدن یا استفاده از هر رنگ کلاه ، فقط به آن بخش مشخص از مسئله که رنگ کلاه معین می کند ، فکر خواهید کرد.
کِی از جلسات 6 کلاه تفکر استفاده کنید؟
استراتژی شش کلاه تفکر برای ایده پردازی (مانند خلق یا توسعه محصول/خدمات جدید) است و یا برای حل مسئله (مانند روشهای افزایش وفاداری مشتریان) کاربرد دارد.
در این مدل ، کلاه ، فقط ابزاری است که افکار را در مسیر خاصی هدایت می کند. بنابراین کلاه ها ، ایده هایی را کشف می کنند که ممکن است بدون استفاده از کلاه ها، کشف نشوند. با محدود کردن مقدار زمان صرف شده برای هر کلاه، زمان هر جلسه بسیار موثرتر مدیریت خواهد شد.
6 کلاه تفکر دی بونو ، نمادهایی هستند که طرز فکر متمرکز شده ای را به ما نشان می دهند. وقتی رنگی از کلاه بر سر گذاشته می شود، سمت و سوی تفکرات شما فقط در جهت خاصی هدایت می شود.
به این ترتیب، پوشیدن کلاه، فرآیند تفکر و فکر کردن را ساده تر می کند و اجازه تغییر در افکار را نیز امکانپذیر می کند. اگر شخصی افکاری منفی و بازدارنده دارد که جلوی پیشروی کار را گرفته است ، می توان این تفکرات او را، با تغییر رنگ کلاه تغییر داد.
چارچوب شش کلاه فکری زمانی بهترین نتیجه را خواهد داد که همه افراد حاضر در جلسه قوانین بازی و معنای کلاه های مختلف را درک کنند و روش استفاده از آنها را بدانند.
افراد مجبور نیستند به صورت فیزیکی کلاه رنگی بر سر بگذارند – اگرچه می توانند این کار را هم انجام دهند. منظور اصلی این است که آنها مفهوم و تفکر پشت هر کلاه رنگی و چیستی آن را درک کنند.
هر شرکت کننده در جلسه ، که از این کلاه های رنگی استفاده می کند، حالا این توانایی را پیدا می کند که به طور واضح و عینی و از زوایای جدید و متفاوت به مسائل نگاه کند.
در جلسه های وقتی نظرات مختلف مطرح می شود ، بیشتر بحث ها خصمانه می شود، صداها بالا می رود و افراد در از زوایای مختلف و از دید خود به مسئله نگاه می کنند و بیشتر بحث می کنند تا اینکه به حل مسئله فکر کنند.
با کمک گرفتن از ابزار شش کلاه تفکر، جهت فکری همه ی افراد ، یکسو می شود چون همه باید همه کلاه های رنگی را بپوشند و از نقطه نظرهای مختلفی به مسائل نگاه کنند. با انجام این کار، ایده های بیشتر و بهتری تولید می شوند. بنابراین ابزاری برای تفکر خلاق و تفکر چند جانبه (lateral thinking) به حساب می آید.
مدل 6 کلاه تفکر را می توان برای حل تعارضات و مشکل های پیش آمده ، و همچنین برای توسعه محصول/خدمات جدید ، تولید پیشنهادها و آفرهای ارزشمند جدید به مشتریان، رسیدن به بخش های مختلف بازار ، سناریو نویسی و برنامه ریزی و …. استفاده کرد.
فرآیند استفاده از 6 کلاه تفکر چگونه است؟
در این روش هر کسی هر کلاهی را به صورت فیزیکی ، یا به صورت خیالی می پوشد، باید از فرآیند فکری خاصی پیروی کند. معنی رنگها و کلاه ها در مدل 6 کلاه تفکر به شکل زیر است:
-
- کلاه سفید: این کلاه اطلاعات و ارقام است. هر که کلاه سفید بپوشد ، باید اعتبار داده های موجود را بررسی کند. اینکه در حال حاضر ما چه اطلاعات و داده هایی داریم؟ چه اطلاعات و داده هایی را موجود نداریم؟ چه اطلاعاتی نیاز داریم؟ چگونه می توانیم این اطلاعات را به دست بیاوریم؟ منبع این داده ها و اطلاعات چه کسی یا از کجاست؟ آیا منبعی است که می توان به آن اعتماد کرد؟
- کلاه قرمز: کلاه قرمز، نماد عواطف و احساسات است. افراد با پوشیدن کلاه قرمز باید جایگاه احساسات را در تفکر و تصمیمات جلسه ، در نظر بگیرند.
- با پوشیدن این کلاه ، می توانند ترس ها، نکات مورد علاقه ، چیزهایی که دوست ندارند، از عشق و علایق شدید و یا از نفرت ها صحبت کرده و آنها را به اشتراک بگذارند و نیازی به توجیه افکار خود ندارند.
احساسات می تواند بر اساس تجربه های متفاوت و مختلف قبلی هر کسی باشد و این امر می تواند شرایط بسیار احساسی و عاطفی شدید و قوی را در جلسه ، ایجاد کند.
کلاه سیاه: این کلاهی است که افراد را به دقت و احتیاط ترغیب می کند. این کلاه به مشکلات، خطرات و مسائل احتمالی در مسیر راه اشاره می کند و در نتیجه از اشتباهات جلوگیری می کند.
افرادی که کلاه سیاه بر سر دارند باید مشکلات و مسائل را ببینند و بگویند چرا ممکن است چنین ایده ای کار نکند؟ اینکه چرا ممکن است چیزی در اجرای کار ، با مشکل مواجه شود؟
قرار نیست با پوشیدن این کلاه ، سیلی از افکار منفی و منفی بافی و غر زدن ها و توی دل خالی کردن ها را جار بزنید. کلاه سیاه ، کلاهی است که افراد را به واقع گرا می کند ، تا دست از تصمیمات بر پایه خیال و رویا برداشته شود.
دی بونو، کلاه سیاه را یکی از قدرتمند ترین کلاه ها می داند ، به شرطی که از آن برای نابود کردن ایده ها و انتقام گیری و جو منفی دادن و مسخره کردن ایده ها استفاده نشود.می توان اول از همه ، کلاه مشکی را بیرون بیاورید تا ببینید آیا مشکلات اساسی و زیادی وجود دارد که باید بر آنها غلبه کرد یا خیر؟
یا می توانید از کلاه سیاه ، در پایان جلسه ، برای بررسی اینکه هیچ مانع و مشکل غیرقابل حل و قابل رفع شدنی وجود ندارد، استفاده شود.
کلاه زرد: این کلاه برای تفکر منطقی است. کسی که کلاه زرد را می پوشد ، تفکرات خود را به سمت امکان سنجی و مزایای یک ایده سوق می دهد.
کلاه زرد را با افکار مثبت و خوش بینی همراه می کنند و سعی می کند جنبه های مثبت (باز هم نه با رویابافی) کار دیده شوند.
کلاه سبز: این کلاه ، نماد تفکر خلاق و چند جانبه است. افراد با پوشیدن کلاه سبز باید ایده های محرک و مفاهیم و ایده های جدید و ایده های جایگزین را پیشنهاد دهند. کلاه سبز را می توان در هر مرحله از فرآیند تصمیم گیری در جلسات استفاده کرد تا به ایده های جدیدی رسید.
این کلاه مثل پادزهری برای کلاه سیاه عمل می کند که می گفت چرا این کارها عملی نیست و نمی شود آن را انجام داد.
کلاه آبی: این کلاه کنترل و نظارت است. کسی که این کلاه را می پوشد بر روی این موضوع تمرکز می کند که ایده ها به سوی یک هدف و با کمک دستورالعمل های مشخصی جلو می روند یا خیر؟
تفکر ناشی از پوشیدن کلاه آبی، تیم را به سمت هدف هدایت می کند.
نقاط مثبت مدل تصمیم گیری 6 کلاه تفکر چه هستند؟ و از چه روش هایی می توان از آنها استفاده کرد؟
کلاه ها جهت خاصی از تفکر را نشان می دهند. نقطه قوت این مدل به این دلیل است که سمت و سوی افکار را به سوی شکل خاصی از فکر کردن ، متمرکز می کند.
هر کلاه را می توان برای مدت کوتاهی قبل از به سر گذاشتن کلاه جدید، استفاده کرد.
یا می توان ، افراد را به گروه ها و تیمها تقسیم بندی کرد، و سپس هر تیم ، به ترتیب، کلاه های رنگی را از یک گروه به گروه دیگر ، منتقل کند تا همه فرصتی برای کاوش در افکار ، تفکرات و ایده های به دست آمده از همه ی کلاه ها را داشته باشند.
هر کلاه را می توان به روش های دیگری نیز استفاده کرد. مثلا اینکه گروه ها را به تیم هایی تقسیم بندی کرد و هر گروه ، فقط روی یک رنگ کار کند ، به عبارتی گروه هایی داریم که رنگ های مختلفی از کلاه ها به آنها اختصاص داده شده است.
هر تیم روی مشکل/ ایده کار می کنند ، و افکار خود را در راستای دستورالعمل های تعیین شده خود مطرح کنند.
حالا چرخش انجام می شود و بعد از یک دوره زمانی به رنگ دیگری می روند و همینطور تا اینکه همه ی گروه ها از همه ی رنگ ها استفاده کرده باشند.
6 کلاه تفکر از کجا سرچشمه گرفته است؟
ادوارد دی بونو یک پزشک، روانشناس ، مشاور و متخصص در زمینه تفکر چند جانبه است. او شش کلاه تفکر را به صورت کتاب در سال 1985 منتشر کرد. بعد از آن، دی بونو، مقاله ها و کتاب های پربار دیگری نیز در مورد روش های مختلف تفکر و حل مسئله نوشت و منتشر کرد. او را به عنوان “پدر تفکر چند جانبه” می شناسند، مفهومی که توسط او در سال 1967 معرفی شد.
تغییرات مدل مدل 6 کلاه تفکر چه بوده؟
از نظر دی بونو ، مدل شش کلاه تفکر او ، مدلی انعطاف پذیر است. خود او پیشنهاد می دهد که به طور معمول در یک جلسه تصمیم گیری ، جلسه با کلاه آبی شروع شود که اهداف تصمیمات آن جلسه را تعیین می کند.
پیشنهاد او این است که جلسه با کلاه آبی به پایان برسد، که تا آن زمان ، یک تیم بتواند ارزیابی کند که آیا هدف های خواسته شده از آن جلسه ، به دست آمده است و بعد بر سر مراحل بعدی به توافق برسند.
اینکه بعد از کلاه آبی ، از چه کلاه های دیگری استفاده کنند ، به نظر تیم بستگی دارد. ولی باز هم به طور معمول ، کلاه سفید به دنبال کلاه آبی می آید، به طوری که در مراحل اولیه بتوان اطلاعات و داده های آماده را در مورد موضوع مورد نظر را به اشتراک گذاشت.
بعد از آن ، جلسه می تواند با کلاه سبز برای تولید ایده های جدید دنبال شود. کلاه قرمز به افراد این امکان را می دهد تا احساسات خود را در مورد این ایده ها را بیان کنند. کلاه زرد ، قبل از آمدن کلاه سیاه، بحث در مورد تمام مزایای ایده ها را مطرح می کند ، چرا که کلاه سیاه ، برای هشدار نسبت به خطرات و مشکلات است.
در هر مرحله از روند جلسه ، رنگ ها را می توان بنا به نیاز و موقعیت ، دوباره وسط کشید.
برای مثال، احساسات افراد حاضر در جلسه ، قبل و بعد از ایده ها و توسعه یافتن ایده ها ، ممکن است تغییر کنند ، بنابراین کلاه قرمز را می توان دو یا سه بار بر سر گذاشت تا برای جمع بندی احساسات جدید ، به نتیجه گیری جمعی برسید.
توصیه می شود که افراد زمان زیادی را صرف پوشیدن هر یک از کلاه ها نکنند.
پیشنهاد این است که زمان تفکر افراد ، سریع و بین دو تا چهار دقیقه برای هر کلاه باشد تا افراد تشویق شوند درباره موضوع پیشنهادی ، تبادل نظر و ایده پردازی و بحث و بررسی کنند.
همچنین بهتر است زمان در نظر گرفته شده برای هر جلسه ، مشخص و محدود باشد.
اگر از قبل اطلاعات و داده های زیادی درباره پروژه و موضوع وجود دارد ، ممکن است که نیاز به تخصیص زمان بسیار طولانی تری به کلاه سفید داشته باشید.
مدل 6 کلاه تفکر در عمل
مثال های مختلفی از این روش تصمیم گیری و خلق ایده را می توانید در اینترنت جستجو کنید و بخوانید. اما به عنوان یک مشاور و آنالیزور بیزنس ، در جلسات ، معمولا” دوست دارم ، جلسه با کلاه سفید شروع شوند. برای من اطلاعات و داده ها ، اهمیت بیشتری دارند. و از دل همین داده ها و آنچه نمیدانیم بسیاری از ایده های خلاقانه کلاه سبز بازاریابی یا تبلیغات بیرون می آیند.
چند تجربه که برای خود من عملی و جالب بودند را با شما هم در میان می گذارم:
- همانطور که گفته شد ، وقتی کلاه سفید بر سر می کنید ، اهمیت منبع داده ها بسیار مهم است. در جلسه ای که با یکی از شرکتهای تولید و پخش مصالح ساختمانی داشتم، مدیر فروش وقتی کلاه سفید بر سر گذاشته بود، به عنوان دیتا و داده عنوان کرد: “خب، ما که لیدر بازار هستیم!” و پاسخ من این بود که از کجا می دانید؟ نه تحقیق بازاری انجام دادید و نه سهم بازار را مشخص کرده اید و نه آگاهی از برند را اندازه گیری کرده اید! این صرفا” جمله ای بوده که از دهان مدیر عامل بیرون آمده ، یا از طرف مدیر فروش برای خوش آمدن مدیر عامل گفته شده و بس!
اینها داده های قابل اتکایی برای حل مسئله نیستند ، دقت داشته باشید.
2. می توانید مقواهای بزرگی به رنگ کلاه ها در اتاق نصب کنید و نتیجه ی ایده های هر بخش را روی آنها بنویسید. به این شکل ، ایده های خوب ، جلوی چشم افراد هستند یا اگر ویدئو پروژکتور بزرگی دارید ، با کمک آن و رنگهای مختلف ، در صفحات همرنگ ، یک نفر نتایج را تایپ کند و یا اگر تایید نشد ، خط بزند ( پاک نکنید ، روی آن خط بکشید) تا جلوی چشم همه باشد و مرتب نیاز به نت برداری نباشد.
3. اگر افراد تیم ، با رنگ بندی کلاه ها و معنی هر کدام آشنا هستند ، می توانید به رنگ هر کلاه ، کاغذهایی رنگی تهیه کنید و بالای آن قسمتی برای موضوع و قسمتی برای پاسخ بگذارید.(فقط مشکل ، کاغذ مشکی است که می توانبد، پرینت کمرنگ خاکستری را جایگزین آن کنید و به تیم هم اطلاع بدهید). این کاغذها را بعد از جلسات هم می توانید در اختیار تیمها بگذارید تا اگر مطلبی به ذهن شان رسید، آنها را جمع کرده و در روز معینی، یا در جلسه بعدی، به شما بدهند.
چرا؟ چون به عنوان مشاور نمیخواهم روزهای بعد هم درگیر این سوال باشم که ( یه دقیقه وقت دارید؟) و بعد درباره ایده ها یا مشکلات موضوعی که 5 روز قبل درباره آن جلسه داشته ایم ، باز هم صحبت های کوتاه و بی نتیجه داشته باشم.این قانون شامل همه ، در همه ی رده های شرکت می شود.
نکته های تکمیلی درباره ی 6 کلاه تفکر
جلسه های 6 کلاه تفکر معمولا” نیاز به شخصی دارد که جلسه را بخوبی مدیریت و هدایت کرده ، توضیحات لازم را بدهد ، زمان پوشیدن هر کلاه را نگه دارد و جابجایی کلاه ها را سریع تر انجام دهد.
می توان به این شخص اسم بدهید یا به عنوان مجری معرفی کنید. مجری خودش کلاه آبی می پوشد و اگر نیاز به ثبت یا نوشتن اطلاعات روی مقوا ها یا جای دیگری باشد، این وظیفه را به عهده می گیرد.
انعطاف پذیری جلسات با مجری است. اگر گروه و تیم ، تصمیم بگیر نیاز به برگشتن به کلاه خاصی هست تا ایده های بیشتری به دست بیاید ، این کار را می توان انجام داد یا همانطور که گفتم می توان این وظیفه را با پخش کردن کاغذهای همرنگ با کلاه ها و جمع آوری آنها در جلسه بعدی موکول کرد.
برای اینکه جلسات جذاب تر شوند ، می توانید کلاه های واقعی با رنگ های هر کلاه تهیه کنید. اگر نه ، می توانید ، بخشی با کمک بنر ، پس زمینه هایی با رنگ ها ایجاد کنید ، و در هنگام جلسات ، آن را روی دیوار نصب کنید، و هر کس روبروی رنگ مورد نظر بایستد یا اینکه بخشی از اتاق با کاغذ دیواری و یا بخشی از زمین را به این رنگها در بیاورید تا هر شخصی بتواند در قسمتهای مشخص شده بایستد و صحبت کند.
